Verbonden partijen

Gemeenschappelijke regeling - openbaar lichaam

GGD Zaanstreek-Waterland beschermt, bewaakt en bevordert de gezondheid en de sociale veiligheid van alle mensen in de regio. Daarbij staat een preventieve en collectieve aanpak voorop, met specifieke aandacht voor bevordering van participatie en ondersteuning van de eigen regie van mensen. Als uitvoeringsorganisatie van de gemeenten sluit de GGD aan bij de gemeentelijke verantwoordelijkheden in het sociaal domein.

Een lid van het Algemeen Bestuur (AB) heeft in de vergadering van het AB één stem. In die gevallen waarin Zaanstad en Purmerend zwaarwegende bezwaren hebben tegen een voorstel en met het oog daarop tegenstemmen, leidt die tegenstem tot verwerping van het voorstel. Het voorgaande is niet van toepassing op het voorstel tot vaststelling van de begroting respectievelijk de jaarrekening van de GGD. Wethouder Onclin is voorzitter van het DB en het AB, plaatsvervanger wethouder Slegers.

Ontwikkelingen

Het AB heeft eind 2020 besloten om naar aanleiding van meerdere geconstateerde knelpunten samen met de GGD te kijken naar de toekomst. Onder de naam GGD 3.0 is ook in 2023 gewerkt aan drie sporen:

• De regionale visie is afgerond en ook in 2023 vastgesteld. Deze visie heeft een brede kijk op gezondheid en gaat uit van verschil durven maken. Doen wat nodig is, niet meer maar ook niet minder.
• In samenwerking met een extern bureau is een financiële analyse gemaakt, zodat er duidelijke kaders beschikbaar zijn waarmee een GGD een financieel gezonde organisatie kan blijven. De uitkomsten van dit rapport zijn begin 2023 opgeleverd en door het DB/AB vastgesteld.
• Binnen het derde spoor, de governance, is gekeken naar de kerntaken van de GGD, de inrichting hiervan en de bijbehorende organisatorische inrichten. Het resultaat is een nieuwe structuur van werkgroepen met één kernteam. De meeste werkgroepen zijn in 2023 al van start gegaan als voorloper op 2024.

Herindeling Jeugdgezondheidszorg (JGZ)

Voortvloeiend uit bovenstaande sporen is er binnen de Jeugdgezondheidszorg (JGZ) een herindeling gemaakt van taken. Er is daarbij onderscheid gemaakt in bassistaken (gefinancierd via de deelnemersbijdrage), plustaken regionaal (worden door de meeste gemeenten afgenomen) en plustaken lokaal (worden door één gemeente afgenomen).

Zaanstad heeft JGZ ook de opdracht gegeven om te kijken naar de mogelijkheden tot flexibilisering. Met flexibilisering wordt bedoeld minder of juist meest contactmomenten waar nodig en mogelijk. Er is budget beschikbaar gesteld om de JGZ deze opdracht te laten uitvoeren. De uitkomst van het onderzoek was dat er meer onderzoek nodig blijkt om tot daadwerkelijke keuzes en verandering in de praktijk te komen. Dit resultaat sluit onvoldoende aan bij de opdracht en verwachting van het onderzoek, namelijk het opleveren van een concreet flexibiliseringsvoorstel. Zaanstad heeft daarom geen opdracht tot vervolgonderzoek geven. In 2024 wordt flexibilisering opnieuw en via een andere weg opgepakt in samenwerking met de nieuwe manager JGZ.  

Wijziging gemeenschappelijke regeling (GR)

Als gevolg van de wijziging van de Wet gemeenschappelijke regelingen (Wgr) is er gewerkt aan een nieuwe Gemeenschappelijke Regeling GGD Zaanstreek-Waterland (GR). Hierbij is ook kritisch gekeken naar de kerntaak van de GGD en de rol van alle deelnemende gemeenten als afnemer. Ter inspiratie is er contact gelegd met GGD Hart voor Brabant, waar al jaren wordt gewerkt met een basispakket en plustaken. In 2023 heeft de GGD een nieuwe concept-GR opgeleverd, waarop de colleges van de deelnemende gemeenten een zienswijze hebben gevraagd aan de raden. De zienswijze van de raad van Zaanstad op de nieuwe concept-GR is in december 2023 vastgesteld.

Huisvesting GGD

In december 2023 is in een gezamenlijk AB van de Veiligheidsregio en het GGD ingestemd met een verhuizing van de GGD. Dit leidt voor Zaanstad tot een verhoging van de deelnemersbijdrage met ongeveer €0,55 miljoen. Hier moet binnen de begroting van Zaanstad nog dekking voor worden gevonden (volgt bij Voorjaarsnota 2024-2028).

Daarbij is er een herijking van JGZ-taken geweest waardoor contracttaken kunnen worden opgezegd. Contracttaken hebben voor de GGD grotere financiële risico’s dan basistaken. Om het pakket aan basistaken te versterken, worden JGZ- taken per 2025 hiernaar overgeheveld. De financiering van basistaken loopt via de deelnemersbijdragen van gemeenten. Dit leidt tot herverdeeleffecten tussen gemeenten (op totaalniveau blijven de kosten gelijk). Zaanstad is hierin “voordeelgemeente” en heeft een voordeel van € 0,38 miljoen vanaf 2025.

Risicoprofiel

Gemeenten zijn wettelijk verplicht om een GGD in stand te houden voor de uitvoering van de taken op het gebied van de publieke gezondheidszorg. Het risicoprofiel van de GGD is hoog: de deelnemersbijdrage in de Gemeenschappelijke Regeling is groot (ruim € 7,9 mln.in 2023), terwijl de gemeente Zaanstad, in verhouding tot deze financiële bijdrage, maar beperkte invloed heeft in het Algemeen Bestuur. Iedere gemeente heeft één stem. Dit betekent voor Zaanstad een stemverhouding van 12% en een financiële bijdrage van 47% in het gemeenschappelijke deel. De politieke en maatschappelijke betrokkenheid zijn eveneens groot: de activiteiten van de GGD betreffen de gezondheid van de inwoners. Een probleem op het gebied van volksgezondheid haalt direct de pers en heeft zijn weerslag op de politiek.

Een actuele reden voor hoge risicoprofilering is de noodzaak om van de GGD een meer toekomstbestendige organisatie te maken.

Het risicoprofiel van de GGD is hoog. Ondanks alle stappen en ontwikkelingen die de organisatie heeft doorgemaakt heeft de organisatie te maken met relatief veel wisselingen en uitval van personeel. Dit zet de dienstverlening onder druk. Mede in het kader van het GGD 3.0 traject oriënteert de GGD zich op haar takenpakket. In 2023 zijn daarom een aantal taken afgeschaald in uitvoering.

Financiële positie

Begroting 2023

Op basis van de gewijzigde begroting 2023 van de GGD heeft Zaanstad een deelnemersbijdrage van € 7,9 mln. betaald. Dit bestaat voor € 7,1 mln. uit de bijdrage in de basisbegroting van de GGD, voor € 0,6 mln. uit extra middelen voor het versterken van de bedrijfsvoering en een begrotingswijziging van € 0,2 mln. als gevolg van de nieuwe cao. Daar bovenop neemt Zaanstad voor ongeveer € 3,2 miljoen aan aanvullende taken/opdrachten af van de GGD, vooral op het gebied van jeugdgezondheidszorg. De gemeentelijke bijdrage voor Veilig Thuis bedraagt ongeveer € 1,3 miljoen in 2023.

Jaarrekening 2023

De Jaarrekening 2023 van de GGD is nog niet opgesteld. Hierdoor is het rekeningresultaat over 2023 nog niet bekend. Bij de bestuurdersrapportage over het eerste halfjaar 2023 werd een incidenteel tekort verwacht van € 0,5 miljoen (voor GGD ZaWa) over heel 2023.

Ontwikkeling weerstandsvermogen

Het verwachte nadelige resultaat over 2023 kan naar verwachting nog worden gedekt uit de algemene reserve van de GGD. Bij het traject van de Jaarrekening 2023 van de GGD zal moeten worden bepaald in hoeverre het nodig en/of wenselijk is om de algemene reserve als gevolg hiervan aan te vullen.

Begroting 2024

In de begroting 2024 is de deelnemersbijdrage van Zaanstad geïndexeerd en daarmee verhoogd tot ruim € 8,2 miljoen. De bijdrage voor Veilig Thuis bedraagt € 1,5 miljoen en voor de contracttaken is € 3,4 miljoen begroot.

Financiële ontwikkelingen huisvesting GGD

In december 2023 is in een gezamenlijk AB van de Veiligheidsregio en het GGD ingestemd met een verhuizing van de GGD. Dit leidt voor Zaanstad tot een verhoging van de deelnemersbijdrage met ongeveer €0,55 miljoen. Hier moet binnen de begroting van Zaanstad nog dekking voor worden gevonden (volgt bij Voorjaarsnota 2024-2028).  

Risico’s en beheersmaatregelen

Risico: Personeelstekorten

Beheersmaatregel: Door de ontwikkelingen van GGD 3.0, de aanstaande verhuizing en het aantreden van een nieuwe DPG wordt hard gewerkt aan een beter klimaat binnen de organisatie. Enerzijds om bestaand personeel vitaal te houden en te behouden en anderzijds om een aantrekkelijke werkgever te zijn en daarmee nieuwe medewerkers aan te trekken.

Risico: Voorgenomen verhuizing GGD naar ander pand

Beheersmaatregel: Zaanstad heeft de kosten die nodig zijn om de verhuizing van de GGD en verbouwing van het pand waarin de Veiligheidsregio is gevestigd te realiseren nog niet gedekt in haar begroting. Hierover zal in 2024 een besluit moeten worden genomen op basis van de begroting van  Zaanstad.

Risico: De GGD is welwillend, maar kan door onderbezetting niet 100% van zijn taken uitvoeren. Mogelijk volgt er afstoting van taken door de GGD. Deze leiden tot noodzaak voor Zaanstad om betreffende diensten elders te moeten inkopen.

Beheersmaatregel: De gemeente is in 2023 met de GGD in gesprek geweest om te bespreken op welke wijze hierin samen kan worden opgetrokken, zodat Zaanstad tijdig kan inspelen op mogelijke veranderingen.