Weerstandsvermogen en risicobeheersing

De ontwikkeling van het aantal uitkeringen in Zaanstad is ongunstiger dan de gemiddelde landelijke ontwikkeling of de verdeling van het buig-budget over gemeenten wijzigt, waardoor het voordeel dat zich de afgelopen jaren heeft voorgedaan op de buig zich niet langer voordoet en er een tekort ontstaat op de buig.

Extern  - De ontwikkeling van het aantal uitkeringen in Zaanstad is ongunstiger dan de gemiddelde landelijke ontwikkeling en  het aandeel van Zaanstad in het landelijke uitkeringenbudget (macrobudget buig) ontwikkelt zich niet in lijn met de ontwikkeling van de uitkeringen in Zaanstad.

geld - Het positieve buigsaldo dat is begroot, wordt niet gerealiseerd doordat Zaanstad een kleiner aandeel krijgt in het landelijke uitkeringenbudget (buig-budget) en doordat de ontwikkeling van het aantal uitkeringsgerechtigden in Zaanstad ongunstiger is ten opzichte van de landelijke ontwikkeling.

Actief - Negatief:(1) De vangnetvoorziening is niet beschikbaar doordat de afgelopen drie jaar voordelen op de buig zijn gerealiseerd. (2) Het rijk stelt dat zij voldoende budget beschikbaar stelt voor uitkeringen. Doordat Zaanstad een meerjarig positief  buig-saldo raamt en dus scherper begroot, is er minder budget beschikbaar voor uitkeringen., Actief - Positief: (1) Zaanstad zet de aanpak Werk of meedoen voort. Dit heeft combinatie van inzet op rechtmatigheid en doelmatigheid in zich. Hierdoor is de kans dat mensen onterecht een uitkering ontvangen kleiner én is de kans groter dat mensen die kunnen werken ook aan het werk gaan. (2) Door krappe arbeidsmarkt is sprake van lage instroom in de uitkering en kan meer aandacht worden besteed aan mensen die juist meer aandacht nodig hebben bij de begeleiding naar werk.

13,93%

De vraag naar en/of inzet van jeugdzorg in Zaanstad is groter dan waar in de begroting rekening mee is gehouden.

Extern  - De inzet van jeugdzorg neemt nog steeds toe. Dit komt mede door maatschappelijke (en vaak landelijke) ontwikkelingen. Voorbeelden hiervan zijn de toename van stress binnen gezinnen doordat er meer zorgen zijn over geld(problemen) en de toename van mentale druk op jongeren, onder andere door het gebruik van sociale media. Doordat de Jeugdwet een openeinderegeling is, kunnen aanvragen voor jeugdzorg niet worden geweigerd omdat er onvoldoende budget is. Daarbij is de gemeente niet de enige verwijzer naar jeugdzorg. Onder andere huisartsen en jeugdbeschermers kunnen ook bepalen dat een inwoner hier recht op heeft. Hierdoor is het niet goed mogelijk om de inzet van jeugdzorg (financieel) te begrenzen en ontstaat het risico dat toenemende kosten voor jeugdzorg niet passen binnen het budget.

geld - Geld - De begrote kosten voor jeugdzorg worden overschreden.

In voorbereiding - Landelijk: Om de jeugdzorg te verbeteren en financieel beheersbaar te houden is de Hervormingsagenda Jeugd opgesteld. Deze agenda is in juni 2023 vastgesteld. Landelijke afspraken over verbeteringen en de financiële beheersbaarheid van de Jeugdwet, zouden het risico op budgetoverschrijdingen bij gemeenten kunnen verkleinen., Actief - Lokaal: In de begroting van Zaanstad is voor 2024 rekening gehouden met 3% groei van de kosten voor jeugdzorg. In de afgelopen jaren lag deze groei (gecorrigeerd voor indexatie) gemiddeld rond 8% tot 10%. Vandaar dat het financieel verwacht risico is bepaald op 5% groei (8% minus 3%) waar in de begroting geen rekening mee is gehouden (= € 2,5 mln.).

13,24%

Algemeen afzet risico bij het voeren van grondexploitaties

Extern  - Slechte marktomstandigheden

geld - Uitgifte van kavels vertraagt door het doorschuiven van deel projecten in de tijd.

12,38%

Liander kan niet de gevraagde E-aansluiting op tijd leveren Energieaansluiting is er niet op het moment van oplevering nieuwbouw.

Extern  - Liander kan niet de gevraagde E-aansluiting op tijd leveren

geld - Noodstroomvoorziening nodig of alternatief voor stroomopslag.

Actief - Vroegtijdig aansluiting aanvragen, Actief - Budget aangevraagd voor batterij bij de Actualisatie IHP 23, Actief - NOM realiseren

10,16%

De financiële haalbaarheid van een ontwikkeling komt onder druk te staan.

Extern  - Ontwikkelingen op de bouwmarkt (hogere rentes, hogere bouwprijzen, lagere VON-prijzen, onzekerheid huurmarkt waardoor beleggers terughoudend zijn).

geld - Heroriëntatie op een plan en business case ligt in de lijn der verwachting om het project haalbaar te houden. Dit leidt naar verwachting tot grote vertraging en kans dat zodanige ingrepen nodig zijn dat de gemeente haar kosten niet volledig kan verhalen.

Actief - Meedenken in oplossingen. Flexibel zijn.

6,14%

Het later sluiten van overeenkomsten met ontwikkelaars en vertraging in het vaststellen van bestemmingsplannen en verlenen van vergunningen.

Juridisch / Wettelijk  - Onzekerheid m.b.t. stikstof, druk op elektriciteitsvoorzieningen en algemene ecomische ontwikkelingen.

geld - Kostenstijging door hogere doorlopende plankosten als gevolg van vertraging.

Actief - Volgen van landelijke ontwikkelingen.

3,56%

In de begroting van Sport wordt geen rekening met kosten voor BTW. Elk jaar kan er voor de BTW namelijk een specifieke uitkering worden aangevraagd. Het is een risico dat de door de gemeente Zaanstad ingediende aanvraag voor de Regeling Specifieke Uitkering Sport niet volledig wordt toegekend. Dus dat de betaalde BTW hoger uitkomt dan dat via de specifieke uitkering wordt vergoed.

- - - - - -

Deze regeling wijzigt. We maken nu een inschatting welke financiële gevolgen dit voor gemeente Zaanstad heeft. Bij de begroting 2025 komen we hier op terug

Juridisch / Wettelijk  - Het door de Rijksoverheid beschikbaar gestelde bedrag voor het toekennen van aanvragen in het kader van de Regeling Specifieke Uitkering Sport is niet toereikend. De verlening van de SPUK is de laatste jaren steeds vaker geen 100%, omdat gemeenten totaal voor een hoger bedrag aanvragen, dan er landelijk aan budget beschikbaar is. Alle gemeenten krijgen dan -naar rato- een lager bedrag dan aangevraagd.

geld - De SPUK uitkering is lager dan de (niet-verrekenbare) BTW, die de gemeente en het Sportbedrijf hebben, waardoor de gemeente en het Sportbedrijf meer lasten voor eigen rekening moeten nemen dan waarop begrotingstechnisch is gerekend. Dit betekent een nadeliger resultaat.

3,29%

Rechter stelt aannemer in het gelijk in rechtszaak omtrent meerwerkkosten constructieaanpassingen.

Juridisch / Wettelijk  - Juridische procedure bij een school tussen het schoolbestuur als bouwheer en de gecontracteerde aannemer.

geld - Het schoolbestuur legt op basis van investeringsverbod en op basis van verordening deze (constructiefout) kosten als claim bij de gemeente neer.

Actief - Met de betrokken partijen wordt besproken wat de mogelijkheden zijn en daarnaar gehandeld.

3,03%

Inverdan Centrum Oost: de BTW op de bijdrage aan de parkeergarage Peperstraat blijkt niet compensabel.

Omgeving - Het is nog onduidelijk in hoeverre de bijdrage aan de parkeergarage met BTW moet worden belast en indien dit het geval is in hoeverre deze BTW compensabel is.

geld - Hogere kosten als gevolg van niet compensabele BTW.

Actief - Fiscalist gemeente en ontwikkelaar stemmen af met belastinginspecteur.

2,94%

De gemeente Zaanstad moet op grond van de Wmo voorzieningen verstrekken ondanks dat hiervoor onvoldoende budget beschikbaar is.

Extern  - De vraag naar ondersteuning vanuit de Wmo neemt nog steeds toe. Dit komt onder andere doordat de eigen bijdrage niet (meer) inkomensafhankelijk is (abonnementstarief), waardoor vooral inwoners met hogere inkomens steeds meer gebruik maken van huishoudelijke hulp. Daarbij neemt de vraag naar Wmo-voorzieningen ook toe door de vergrijzing en doordat inwoners langer thuis blijven wonen. Doordat de Wmo een zogenaamde openeinderegeling is, kunnen voorzieningen niet geweigerd worden vanwege onvoldoende budget. Hierdoor ontstaat het risico dat de kosten voor Wmo-voorzieningen sterker toenemen dan het budget dat hiervoor beschikbaar is.

geld - Er ontstaan budgetoverschrijdingen.

Actief - Voor de Sociale Wijkteams zijn virtuele budgetten opgesteld waarop actief wordt gestuurd door de gemeente. Maandelijks worden de budgetten gemonitord en afwijkingen worden met de wijkteams besproken., Actief - De budgetten voor Wmo-voorzieningen worden jaarlijks bijgesteld op basis van de realisatie in het voorgaande jaar, plus de verwachte groei op basis van het landelijke Wmo-voorspelmodel.

2,75%

Het risico op schade door een cyberaanval neemt sterk toe. Jaarlijks brengt het Nationaal Cyber Security Centrum een ‘Cyber Security Beeld Nederland’ uit, voor overheden is de laatste jaren een trend zichtbaar: het risico op verstoring van de ICT door ‘cybervandalen en scriptkiddies’ was al hoog en neemt toe, het risico van verstoring van de ICT door beroepscriminelen is ongewijzigd hoog. Een grote verstoring van de ICT door een cyberaanval is van een andere aard dan het risico op een reguliere ICT storing. Bij een reguliere ICT storing kan een systeem veelal op korte termijn worden hersteld. Een cyberaanval kan tot gevolg hebben dat data wordt gegijzeld (ransomeware), dat de data wordt gewijzigd of vernietigd, dat (privacygevoelige) data wordt gestolen en dat met publicatie wordt gedreigd. Een cyberaanval van enige omvang brengt direct forse schade met zich mee. Denk daarbij aan (1) opzetten van een tijdelijke crisisorganisatie waarin de crisis en de in-/externe communicatie worden aangestuurd, (2) het betalen van eventueel losgeld, (3) langdurige herstelacties waarvoor extern moet worden ingehuurd, (4) treffen van voorzieningen om bedrijfsprocessen te kunnen voorzetten zonder de eigen ICT systemen, (5) na herstel van de eigen ICT systemen moet alle informatie uit de tijdelijke processen en systemen met terugwerkende kracht worden ingevoerd in de herstelde systemen, (6) actieve nacontroles en herstellen van bevindingen, (7) evalueren en treffen van maatregelen om herhaling te voorkomen. Afhankelijk van de omvang van de cyberaanval zijn schadebetalingen van meerdere miljoenen denkbaar. Het bedrag van 10 miljoen is gebaseerd op gepubliceerde schattingen van de kosten die bij Amerikaanse steden bij dit soort incidenten zijn gemaakt.

Technisch - Afhankelijk van aard en omvang

geld - 

Actief - Continue aandacht voor inventarisatie van risico's die verwerkt worden in verbeterplannen en bedrijfsprocessen

2,57%

De besparende maatregelen die Zaanstad inzet leiden tot onvoldoende besparingen om de financiële taakstelling vanuit het rijk te behalen. Onderdeel van de Hervormingsagenda Jeugd is een structurele besparing die oploopt tot landelijk € 1 miljard per jaar vanaf 2027. Dit bedrag komt uit het rapport van de 'Commissie van Wijzen'. Dit is de commissie die het Rijk en de VNG opdracht heeft gegeven om in een hervormingsagenda maatregelen uit te werken die deze besparing zou moeten realiseren.

Dit leidt voor Zaanstad tot een taakstelling die oploopt van € 2,1 miljoen in 2024 en 2025 tot € 8,4 miljoen in 2026 en € 9 miljoen vanaf 2027. Hiervan is momenteel structureel € 2,1 miljoen behaald. Daarom is het risico voor de komende jaren bepaald op € 0,5 miljoen (besparingen kunnen tegenvallen), maar neemt dit risico vanaf 2026 enorm toe.

Het Rijk houdt vooralsnog vast aan de taakstelling van € 8,4 miljoen in 2026 en € 9 miljoen vanaf 2027 voor Zaanstad. In 2025 wordt onderzocht in hoeverre dit nog redelijk en haalbaar is.

Extern  - De besparende maatregelen leiden zeer waarschijnlijk tot lagere besparingen dan waar in de landelijke taakstelling vanuit is gegaan. Als de taakstelling (van € 2,1 miljoen in 2024) niet wordt behaald, leidt dit tot een risico dat de begroting voor jeugdzorg wordt overschreden.

geld - Geld - De begrote kosten voor jeugdzorg worden overschreden.

In voorbereiding - Landelijk: In juni 2023 is de Hervormingsagenda Jeugd en het financiële kader hiervan vastgesteld. Een van de afspraken is dat in 2025 wordt onderzocht in hoeverre de oplopende taakstelling voor gemeenten haalbaar is., Actief - Lokaal: Er is structureel € 1,9 miljoen beschikbaar voor het uitvoeren van de besparende maatregelen in Zaanstad. Enkele maatregelen hebben ook al een meetbaar financieel effect. Andere maatregelen zijn pas later gestart en van diverse maatregelen zijn de besparingen lastig meetbaar. De maatregelen in Zaanstad worden doorlopend afgezet tegen de landelijke ontwikkelingen op dit gebied. Op deze manier wordt er ingezet op maatregelen die zowel inhoudelijk als financieel tot verbeteringen zouden moeten leiden.

2,54%

Bezwaar, beroep en schadeclaim(s) Huisvestingsverordening

Juridisch / Wettelijk  - Aangepaste huisvestingsverordening.

Gebleken is dat de invoering van een vergunningplicht voor wijzigingen die toezien op verkamering en woningsplitsing op grond van de Huisvestingsverordening een zeer ingewikkeld instrument is waar veel gemeenten tegen juridische obstakels aanlopen. Er zijn nogal wat voorbeelden te noemen uit de jurisprudentie van de laatste jaren waarin de bepalingen in een huisvestingsverordening onverbindend zijn verklaard Ook zijn er een aantal voorbeelden zijn waarin de Huisvestingsverordening – uiteindelijk – wel overeind is gebleven.

geld - Proceskosten voor bezwaar- en beroepsprocedures en uitbetaling van eventuele (niet verzekerde) schadeclaims.

Actief - De rechtbank heeft niet uitgesloten dat de gemeenteraad met naderonderzoek alsnog toereikend kan motiveren dat er wel grond is voor het instellen van hetverbod tot omzetting van zelfstandig in onzelfstandige woonruimte zonder vergunning. Methet vaststellen van de nadere onderbouwing en de overgangsbepaling is deomzettingsvergunningplicht voor de betreffende eigenaren weer van toepassing.

2,29%

Te weinig beschikbare parkeerplaatsen voor parkeervergunningen Gouwpark.

Extern  - Er zijn teveel parkeerplaatsen verkocht aan bewoners.

geld - Tekort aan ruimte om (openbare)  parkeerplaatsen te realiseren waardoor mogelijk aanvullende kosten moeten worden gemaakt.

Actief - Overleg met ontwikkelaar over mogelijke oplossingen, juridische actie jegens ontwikkelaar in verband met kosten. De bezwaarschriftencommissie en de bestuursrechter hebben in eerste instantie in het voordeel van de gemeente geoordeeld. De ontwikkelaar heeft hoger beroep aangetekend welke nog loopt.

1,54%